5. Forum Dziedzictwa Europy Środkowej: Dziedzictwo i środowisko

Celem piątej edycji Forum była refleksja nad wielopłaszczyznowymi związkami między dziedzictwem a środowiskiem – rozumianym szeroko jako wszystko to, co nas otacza, zarówno w aspekcie materialnym, jak i społeczno‑kulturowym. Środowisko rozpatrywano w możliwie najszerszym znaczeniu – po pierwsze, jako środowisko przyrodnicze. Ten aspekt znaczeniowy został szczególnie zaakcentowany, przede wszystkim wobec wzrastającego namysłu społeczeństw nad swoją rolą, znaczeniem i świadomością stanowienia zagrożenia dla przyrody. Natura i dziedzictwo splatają się ze sobą w najprzeróżniejszy sposób: zarówno negatywny, jak i pozytywny. Drugim rozważanym podczas obrad znaczeniem pojęcia „środowisko” było jego znaczenie antropogeniczne: środowisko tworzone przez ludzi i ich wspólnota.

Do udziału w 5. Forum Dziedzictwa zaproszono badaczy zajmujących się różnymi dziedzinami zarówno nauk humanistycznych, jak i przyrodniczych. Wybór mówców odbył się w ramach otwartego naboru referatów. Spłynęło 88 propozycji, spośród których wyłoniono te najbardziej odpowiadające tematyce konferencji. Podczas dwudniowych obrad zaprezentowało się 52 referentów z 15 krajów (Czech, Estonii, Holandii, Litwy, Malty, Niemiec, Polski, Rumunii, Słowacji, Słowenii, Szwajcarii, Ukrainy, Węgier, Wielkiej Brytanii i Włoch), którzy wystąpili podczas podzielonych tematycznie sesji równoległych: Kanały i rzeki; Dziedzictwo, krajobraz i środowisko; Dziedzictwo i turystyka; Dziedzictwo niematerialne; Parki i ogrody; Dziedzictwo: Naturalne? Kulturalne? Obydwa?; Krajobraz i konflikt; (Eko)muzea; Dziedzictwo i lokalne/globalne wspólnoty; Architektura i krajobraz; Krajobrazy i środowisko miejskie; Pamięć, tożsamość i przestrzeń; Dziedzictwo i „nieużytki”.

W ramach Forum odbyły się dwa wykłady plenarne otwarte dla publiczności. O tym, jak dziedzictwo wodne może pomóc w rozwiązaniu współczesnych problemów z wodą, opowiedzieli w wykładzie Adaptive Strategies for Water Heritage. Past, Present and Future prof. Carola Hein i dr Tino Mager, specjaliści z Katedry Historii Architektury i Urbanistyki Uniwersytetu Technicznego w Delfcie w Holandii, dzieląc się historycznymi i współczesnymi doświadczeniami. Prof. Gabriele Dolff‑Bonekämper z Uniwersytetu Technicznego w Berlinie wygłosiła wykład Shiftig Frames of Heritage. Spaces, Places and Stories, inspirowany teorią Maurice’a Halbwachsa (1877–1945), francuskiego socjologa i kulturoznawcy, prekursora współczesnych badań nad pamięcią, odnosząc jego słynną teorię do współczesnych dyskusji o spornych miejscach pamięci.

Dodatkowo obrady uzupełniło osiem wykładów eksperckich zaproszonych specjalistów: dr Adam Izdebski i dr Rafał Szmytka z Wydziału Historycznego Uniwersytetu Jagiellońskiego w rozmowie z prof. Jackiem Purchlą przedstawili najważniejsze tezy z książki pod swoją redakcją Ekobiografia Krakowa. Dr Hana Skokanová z Instytutu Badawczego Krajobrazu i Ogrodnictwa Ozdobnego Silva Tarouca w Průhonicach zaprezentowała krajobraz historyczny, stan jego zachowania i sposoby ochrony na przykładzie czeskim. Doc. dr Nijolė Strakauskaitė z litewskiego Uniwersytetu Kłajpedzkiego podzieliła się planami rekonstrukcji zamku w Kłajpedzie, natomiast dr Ágnes Balog, która reprezentowała Katolicką Szkołę Wyższą Vilmosa Apora w Vácu, przedstawiła potrzebę i sposoby uczenia dzieci wrażliwości na dziedzictwo kulturowo‑przyrodnicze poprzez zabawę, tworzenie, a przede wszystkim doświadczanie. Dr Michał Kępski z poznańskiego Centrum Turystyki Kulturowej TRAKT scharakteryzował kompleksowe podejście do problematyki dziedzictwa oraz do roli muzeów w jego zachowywaniu. Prof. Marie‑Theres Albert z berlińskiego Instytutu Dziedzictwa mówiła o budowaniu europejskiej tożsamości poprzez edukację związaną z transgranicznymi wpisami na Listę światowego dziedzictwa UNESCO na podstawie Parku Mużakowskiego. Wystąpienie dr. Artura Chojnackiego, przedstawiciela Społecznego Komitetu Odnowy Zabytków Krakowa, o miejscu przyrody w Krakowie miało niejako swoją kontynuację w kończącym obrady 5. Forum Dziedzictwa wykładzie wicedyrektora Zarządu Zieleni Miejskiej Łukasza Pawlika. Prelegent przedstawił aktualne działania władz miasta na rzecz zieleni poprzez rewitalizację i zakładanie nowych parków.

Po zakończeniu części merytorycznej uczestnicy konferencji zostali zaproszeni na wizytę studyjną zorganizowaną wspólnie z Zarządem Zieleni Miejskiej, aby obejrzeć elementy małej architektury w lesie na Sikorniku oraz zapoznać się z właśnie organizowanym Centrum Edukacji Ekologicznej „Symbioza” w Pawilonie Okocimskim na polanie w Lesie Wolskim.

W związku z 450. rocznicą zawarcia unii lubelskiej szczególne miejsce podczas 5. Forum Dziedzictwa zaproponowano naszym północno‑wschodnim sąsiadom. Wśród prelegentów wystąpiło sześciu mówców z Litwy, w ich gronie znalazła się wiceminister kultury dr Ingrida Veliutė. Na zakończenie pierwszego dnia obrad odbyło się otwarte dla publiczności spotkanie Litwa – dziedzictwo wielu kultur z dr Kristiną Sabaliauskaitė, litewską pisarką i historykiem sztuki, autorką bestsellerowej tetralogii Silva rerum, która oczarowała słuchaczy swoją opowieścią o litewskiej przyrodzie, zabytkach, sposobie ich czytania oraz o swojej twórczości, tak bardzo zakorzenionej w środowisku przyrodniczym i społecznym Litwy.

Dla osób zainteresowanych tematyką Forum przewidziano możliwość uczestniczenia bez referatu, z której skorzystało 28 osób z czterech krajów: Indonezji, Norwegii, Polski i Ukrainy. Łącznie w konferencji wzięło udział ponad 100 osób, w tym trzech przedstawicieli Grupy Roboczej oraz attaché ds. kultury w ambasadzie Republiki Litewskiej w RP.