Dialog muzyki i malarstwa

Czy muzyka i malarstwo mogą mieć ze sobą coś wspólnego? Czy środkami plastycznymi da się wyrazić wartości muzyczne? Próbę połączenia tych dwóch pierwiastków podejmował Mikalojus Konstantinas Čiurlionis, jeden z najważniejszych litewskich twórców przełomu XIX i XX wieku.

Bliskie związki łączyły Čiurlionisa ze środowiskiem warszawskim; w tym mieście kształcił się w dziedzinie muzyki, jak i malarstwa. Nie dziwi więc jego szczególne zainteresowanie ideą syntezy sztuk. Jedną z pierwszych prac artysty, w której pojawiają się muzyczne tropy, jest obraz Szmer lasu. Powstała w 1904 roku kompozycja wykazuje zresztą bliskie podobieństwo z najpewniej znanym artyście obrazem Wojciecha Weissa pt. Wieczorny promień. Sama zaś praca przedstawia leśną gęstwinę, ukazaną w taki sposób, by pnie drzew przywodziły skojarzenia ze strunami harfy.

W kolejnych latach artysta rozwijał będzie poszukiwania na styku muzyki i malarstwa. Rodzajem muzycznej opowieści jest tryptyk Sonata nr 5 (Sonata morska), jeden z kilku cykli sonatowych artysty. Podobnie jak w wielu pracach z tego okresu wątek muzyczny zasugerowany został już w samym tytule. Kompozycja malarska podzielona jest na trzy części zatytułowane Allegro, Andante i Finale. Przy czym atmosfera i struktura każdej z nich ma odpowiadać specyfice przywołanej w nazwie formy muzycznej. W części Allegro, która zwyczajowo ma tempo szybkie, analogiczny efekt został osiągnięty poprzez drobiazgowo oddany żywiołowy ruch morskich fal. Forma Andante – dzięki zastosowaniu kompozycji osiowej – jest natomiast wyważona i spokojna. Zamykający całą serię obraz Finale wyobraża unoszące się niepewnie na powierzchni morza małe łódeczki, nad którymi zawisła gigantyczna fala. Jej forma zdradza inspirację grafiką japońską. Żywiołowość tego przedstawienia współgra z rozwiązaniami stosowanymi w utworach muzycznych, w których finale może przyjmować formę dynamiczną. Dodatkowo artysta w centralnej części wkomponował swoje inicjały. Podobny zabieg zastosował zresztą w kilku innych pracach malarskich oraz w kompozycjach muzycznych. Przywołany w sonacie żywioł morza także wpisuje się w zainteresowania artysty – Čiurlionis wielokrotnie powracał do tego motywu zarówno na gruncie ekspresji plastycznej, jak i w muzyce, np. w poemacie symfonicznym Morze, jednej z najbardziej znanych kompozycji jego autorstwa.


M.K. Čiurlionis, Szmer lasu, 1904.



M.K. Čiurlionis, Sonata nr 5 (Sonata morska), Allegro,1908.



M.K. Čiurlionis, Sonata nr 5 (Sonata morska), Andante, 1908.



M.K. Čiurlionis, Sonata nr 5 (Sonata morska), Finale, 1908.

Album poświęcony twórczości Čiurlionisa dostępny jest w księgarni internetowej MCK.