Jak się żyje w czeskiej bajce

Czy życie w miastach znajdujących się na Liście światowego dziedzictwa kulturowego UNESCO jest jeszcze możliwe? Takie pytanie zadała w 2018 roku czeska artystka Kateřina Šedá. Bodźcem do dyskusji stał się przypadek Czeskiego Krumlowa, bajecznie pięknego miasteczka w południowo-zachodnich Czechach, które rozwijało się od XIII wieku w meandrach Wełtawy, w cieniu położonego na wysokiej skale zamku.

Po wpisaniu Krumlowa w 1992 roku na Listę UNESCO wąskie uliczki ciągnące się między średniowiecznymi, niskimi kamienicami, a także dziedzińce opuszczonych klasztorów, zaczęły wypełniać się ludźmi z całego świata. Historyczne serce Krumlowa wciąż odseparowane zakolami rzeki i historycznymi bramami, jest zamieszkiwane obecnie przez niewiele ponad 200 osób. Mogłoby się, że zajmując 50 hektarów historycznego regionu, Krumlowianie żyją w komfortowych warunkach. Jednak pół kilometra kwadratowego, współdzielą z prawie milionem turystów przechadzających się każdego roku pod oknami ich domów. Z zabytkowego miasteczka zniknęły sklepy spożywcze i drobne zakłady rzemieślnicze, a w ich miejsce wyrosły gabinety  figur woskowych, sklepy z pamiątkami i wyrobami  z konopi indyjskich, czy designerskie butiki. Wskrzeszane na zamku, prowadzonym przez dyrektora noszącego oficjalny tytuł kasztelana, barokowe widowiska teatralne bledną w świetle fleszy tysięcy aparatów i toną wśród reklam suwenirów. Krewni odwiedzający Krumlowian pytają: „Jak możecie tu żyć? Mi musieliby za to zapłacić”.  Zainspirowana tymi wątpliwościami Kateřina Šedá założyła firmę „UNES-CO”, która ma siedzibę w muzeum poświęconym mieszkającemu tam niegdyś, a przepędzonemu przez mieszczan za deprawowanie nieletnich dziewcząt Egonowi Schiele. Jej nienakierowany na zysk, lecz na efekty społeczne i artystyczne projekt przekształca nazwę Organizacji ONZ ds. kultury, sztuki i nauki w pytanie: „ile (jeszcze) zniesiesz”?  By uświadomić Czechom i zagranicznym turystom stopień gentryfikacji i skalę overtourismu w Krumlowie, artystka zatrudniła statystów, którzy w ciasnych przestrzeniach między tłumami odwiedzających ostentacyjnie wieszali pranie, grali w piłkę, myli samochody i wykonywali codzienne czynności, uwidaczniając brak normalnego życia w strefie UNESCO. Podobnie jak Wenecja, Barcelona, Paryż, czy Kraków, w czasach pandemii Krumlow świeci pustkami. Jak rysuje się jego przyszłość? Czy po zakończeniu kwarantanny ponownie zostanie zalany masami turystów, czy też może odrodzi się jako przestrzeń tętniąca życiem mieszkańców? Niestety, na to drugie jest chyba zbyt piękny.

W 2019 roku kazus Czeskiego Krumlowa był przedmiotem rozważań uczestników  X edycji organizowanej przez MCK międzynarodowej szkoły letniej V4 Heritage Academy: Management of UNESCO World Heritage Cultural Sites in Visegrad Countries.