Skopje – miasto poruszone

Położone w pasie Półwyspu Bałkańskiego, niespokojne, doświadczone przez przeszłość, wyglądające z nadzieją w przyszłość – Skopje, stolica Macedonii Północnej, miasto trwale złączone sztuką ze światem. Wyrwane ze snu, latem 1963 roku przywitało trzęsienie ziemi o sile niemal 6,1 stopnia w skali Richtera. Pod gruzami znalazło się 75 procent miasta, a zegar na dawnym budynku Poczty Głównej i dworca od tamtej pory zawsze będzie wskazywał godzinę 5.17, nieustannie przypominając o dawnym kataklizmie.

Jednakże burzliwa historia, czy doświadczenie tragedii nie było dla skopijczyków powodem do utkwienia w letargu rozpamiętywania i żałoby. Wręcz przeciwnie – stało się przyczynkiem do natychmiastowego ruszenia z życiem naprzód, organizując społeczność i miasto na nowo. W etapy odbudowy, podnoszenia życia z ruin włączyła się imponująca liczba organizacji i państw, które niosły pomoc, a także nadzieję na lepsze jutro. Mimo utraty znaczącego dorobku stuleci skopijczycy mogli również liczyć na automatyczną i bezinteresowną solidarność ze strony artystów z całego świata. Miastu przekazano w darze dzieła, które nie tylko miały być początkiem kolekcji, lecz także miały stanowić o nowej tożsamości miasta, które powstało z gruzów.

Miasto Stołeczne Warszawa jako dar postanowiło przekazać plany dowolnego budynku użyteczności publicznej, którym – jak się później okazało – decyzją władz Skopja został gmach przyszłego Muzeum Sztuki Współczesnej. Konkurs architektoniczny został rozpisany przez SARP 9 stycznia 1966 roku. Przed komisję trafiło niemalże 90 projektów, z których zwycięski okazał się projekt proponowany przez Tygrysów, czyli zespołu złożonego z Wacława Kłyszewskiego, Jerzego Mokrzyńskiego i Eugeniusza Wierzbickiego.

Muzeum zostało otwarte 1 listopada 1970 roku jako jeden z pierwszych budynków użyteczności publicznej oddanych do użytku po tragicznym trzęsieniu ziemi. Kubatura budowli to 34 tysiące metrów kwadratowych, gdzie znaczną część stanowiły sale na ekspozycje stałe oraz czasowe. Budynek jest doskonałym przykładem późnego modernizmu. Jest także jedną z najbardziej zapomnianych budowli polskich Tygrysów. Gmach powstał na wzgórzu nad starą częścią Skopja jako jego ewidentne dopełnienie. Dzięki horyzontalności został wkomponowany w krajobraz miasta, nie przytłaczając tym samym swoją bryłą wzgórza, na którym się wznosi. Zastosowana konstrukcja żelbetowa to wyraz nie tylko epoki, ale również planowania budynku uwzględniającego zagrożenia płynące z ruchów sejsmicznych. W całości bryły zachwyca prostota oraz wyrafinowanie stosowania geometrii. Rzut głównego korpusu to kwadrat o wymiarach 42,5 × 42,5 metra. Jednorodna bryła została oparta na punktowych podporach, dzięki czemu monolityczna „płyta” sprawia wrażenie lewitującej nad ziemią. Dodatkowo obraz zdwojonej integracji z przestrzenią, w której znajduje się gmach, uzyskano dzięki wtapiającej się we wzgórze części przyziemnej. Zastosowanie konstrukcji betonowych, opracowanych na sposób surowych szalunków, sugeruje intensywnie wpływy brutalizmu, który dominował w odbudowywanym krajobrazie miasta. Ciekawym zastosowaniem okazało się też wykorzystanie lokalnego białego marmuru, stanowiącego kontrast z powściągliwością betonu. Wnętrze budynku to przede wszystkim ogromne ascetyczne przestrzenie, wzbogacone skromnymi szklanymi i metalowymi detalami. Nie dziwi również zastosowanie w budynku rozlicznych świetlików, dzięki czemu ekspozycje wystawowe mogą operować rozproszonym światłem naturalnym. Na uwagę zasługują rozległe betonowe loggie umieszczone na pierwszym piętrze budynku oraz zachwycające głębokie podcienia parteru, wychodzące bezpośrednio w otaczającą budynek zieleń.

Skopijski gmach Muzeum Sztuki Współczesnej to dowód solidarności z ofiarami trzęsienia ziemi, to podarunek niezwykły, nowoczesny, nade wszystko przykład wychodzenia ku przyszłości, a także doskonała ilustracja integracji architektury z przestrzenią, w jakiej się znajduje. To właśnie sztuka organizowania tej ostatniej stoi za myślą rozwinięcia horyzontalnej bryły częściowo wtapiającej się w otoczenie, lecz wciąż widocznej na wzgórzu ponad miastem.



Widok od strony doliny rzeki Wardar na zrealizowany kompleks Muzeum Sztuki Współczesnej w Skopju, za: „Architektura” 1974, nr 4.



Wnętrze Muzeum Sztuki Współczesnej w Skopju, widok na loggie.



Wnętrze Muzeum Sztuki Współczesnej w Skopju, podcienia.



Wnętrze Muzeum Sztuki Współczesnej w Skopju, betonowy wykusz.



Wnętrze Muzeum Sztuki Współczesnej w Skopju, szalunkowa struktura kolumny.



Wnętrze Muzeum Sztuki Współczesnej w Skopju, szalunkowa struktura kolumny.

Więcej o historii odbudowy stolicy Macedonii można przeczytać w publikacji Skopje. Miasto, architektura i sztuka solidarności dostępnej w księgarni internetowej MCK.