Społeczny wpływ dziedzictwa kulturowego. Case study Off Piotrkowska w Łodzi

Społeczno-ekonomiczny wpływ dziedzictwa kulturowego. Diagnoza wykorzystania dziedzictwa kulturowego przez branżę kreatywną na przykładzie OFF Piotrkowskiej w Łodzi

Geneza projektu

Projekt jest kontynuacją problematyki poruszonej w zrealizowanym przez MCK w latach 2013–2015 projekcie Cultural Heritage Counts for Europe. Jednym z istotnych wyników projektu odnoszącym się do zrealizowanych badań wpływu dziedzictwa na otoczenie społeczno-gospodarcze jest ich niewielka liczba w skali europejskiej. Pojawił się więc postulat zespołu badawczego, aby badania ewaluacyjne w odniesieniu do dziedzictwa kulturowego wdrażać na szeroką skalę i realizować na różnych etapach prowadzonych projektów, co pozwala na uchwycenie zmian w kontekście społeczno-ekonomicznym danego projektu. Nasz projekt badawczy poświęcony OFF Piotrkowskiej wpisuje się w wyartykułowaną w poprzednim projekcie potrzebę realizacji badań dotyczących wpływu dziedzictwa. Inspiracją do zajęcia się tą problematyką powiązań pomiędzy dziedzictwem a przemysłami kreatywnymi były zrealizowane w Niemczech dziesięć lat wcześniej badania, które pokazały, że dziedzictwo kulturowe stanowi czynnik wpływający na wybór miejsca pod nową inwestycję, szczególnie w przypadku przedsiębiorstw informatycznych oraz tych, które zatrudniają wysoko wykwalifikowaną kadrę. W tym kontekście interesujące były również między innymi wyniki badań prowadzonych przez Heritage Lottery Fund New Ideas Need Old Buildings, a także wyniki projektu Creative City Challenge. Industrial Heritage in Fostering Urban Creative Zones.

Cel badania

Podstawowym celem badania było zweryfikowanie, czy lokalizacja usług z dziedziny przemysłów kreatywnych w obiekcie dziedzictwa kulturowego buduje pozytywny wizerunek miejsca oraz czy dziedzictwo kulturowe jest istotnym czynnikiem lokalizacji biznesu z branży kreatywnej. Z punktu widzenia przyjętych założeń problematyka badawcza koncentrowała się wokół wielu zagadnień szczegółowych, które miały dostarczyć odpowiedzi na pytania:

• jakie czynniki decydują o lokalizacji biznesu branży kreatywnej w obiekcie dziedzictwa kulturowego?
• jakie jest znaczenie (jaka jest rola) dziedzictwa kulturowego w wyborze takiego obiektu przez przedstawicieli branży kreatywnej?
• czy lokalizacja usług branży kreatywnej w obiekcie dziedzictwa kulturowego wpływa na pozytywny wizerunek miejsca?

Przedmiot badań

Na przedmiot badań została wybrana wzniesiona w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku fabryka bawełny Franciszka Ramischa, czyli element postindustrialnego dziedzictwa, który stanowi o tożsamości przemysłowej Łodzi i który we współczesnych strategiach rewitalizacyjnych jest bardzo silnie akcentowany. Od 2011 roku na terenie fabryki działają lokale zaliczane do przemysłów kreatywnych. Miejsce to funkcjonuje pod nazwą OFF Piotrkowska i stanowi jedno z centrów kultury i rozrywki współczesnej Łodzi. Fabryka znajduje się w sercu miasta – wejście na podwórko, na którym znajdują się fabryczne zabudowania, prowadzi od ulicy Piotrkowskiej, która odgrywa rolę historycznego centrum miasta.

Metodologia

Projekt jest studium przypadku. Podstawę empiryczną dla analizy społeczno-ekonomicznego wpływu dziedzictwa kulturowego stanowiły badania o charakterze zarówno jakościowym, jak i ilościowym. Oznacza to, że zastosowana została tzw. triangulacja metodologiczna. Metody badań jakościowych zostały wykorzystane do analizy postaw i opinii przedstawicieli przemysłów kreatywnych, a metody badań ilościowych do diagnozy opinii i charakterystyki odbiorców oferty sektora kreatywnego funkcjonującego na terenie OFF Piotrkowskiej. Takie podejście metodologiczne pozwoliło na wieloaspektową i bardziej wszechstronną analizę wyszczególnionych zagadnień. Badania były realizowane w okresie od lutego do kwietnia 2016 roku.

Wyniki badań

• Uzyskane wyniki badań pozwalają określić OFF Piotrkowską jako projekt rewitalizacyjny i/lub projekt rozwoju branży kreatywnej; jako nadzorowaną i odgórnie koordynowaną inicjatywę, której rozwój warunkowany był oddolnymi działaniami najemców.
• O lokalizacji działalności badanych podmiotów w OFF Piotrkowskiej przesądziły dwa rodzaje motywów: obiektywne i subiektywne. Te pierwsze mają charakter bardziej ekonomiczny i związane są z sytuacją zewnętrznego otoczenia podmiotu. Złożyły się na nie: infrastruktura, preferencyjne koszty najmu, czynniki rynkowe związane z pozycją rynkową obiektu i jego rozpoznawalnością. Drugie, określone jako subiektywne, mają charakter bardziej miękki i związane są z cechami samego obiektu, ze sposobami jego postrzegania i specyfiką funkcjonowania. W ich obszarze znalazły się: postindustrialny charakter miejsca i jego historia, specyficzny klimat miejsca, genius loci, warunki rozwoju dla prowadzenia tego typu działalności, kapitał społeczny.
• Obecnie na działalność podmiotów branży kreatywnej w OFF Piotrkowskiej wpływają następujące czynniki: swego rodzaju „polityka funkcjonowania” sformułowana przez właściciela obiektu i koordynatorów projektu oraz obowiązujące przepisy prawne, kontekst otoczenia, adresat oferty i zmiany w obrębie stylu życia, kontekst sieci społecznych a także kontekst rynkowy.
• Lokalizacja usług branży kreatywnej w obiekcie dziedzictwa kulturowego wpływa na pozytywny wizerunek miejsca. Wskaźnikami tej obserwacji są wymieniane przez badanych atrybuty składające się na wizerunek OFF Piotrkowskiej, a także dominujące wśród respondentów postrzeganie miejsca w kategoriach kreatywności i twórczości. Odnosząc uzyskane wyniki do pytania o rolę obiektu dziedzictwa kulturowego w życiu społecznym, można wskazać na wagę takich aspektów, jak: miejsce koncentracji niektórych aktywności społecznych (spotkań i kontaktów towarzyskich i biznesowych), miejsce konsumpcji usług i produktów, miejsce aktywności kulturalnej, funkcja wizerunkowa.
• Wpływ dziedzictwa kulturowego jest zauważalny zwłaszcza na początku działalności poszczególnych podmiotów w OFF Piotrkowska (jak i na początku funkcjonowania samego obiektu). Ulokowanie oferty branży kreatywnej w obiekcie dziedzictwa kulturowego nie jest jednak czynnikiem przesądzającym o pozycji rynkowej, o niej bowiem decydują określone strategie działań oraz procesy komercjalizacji, które wiąże się z przystosowaniem podmiotów do warunków gospodarki rynkowej.