Uzdrowisko na wyspie

Przez długie tygodnie kwarantanny marzymy, aby wybrać się na wycieczkę, uciec na chwilę za miasto. Dlatego dziś proponujemy wizytę w miejscu szczególnym, od lat związanym ze zdrowiem i siłami witalnymi. Odwiedzimy miasto, w którym splatają się różne wątki środkowoeuropejskich historii.

Pieszczany to niewielka miejscowość na Słowacji, malowniczo położona nad rzeką Wag. Zasłynęła dzięki wodom termalnym, znanym tam prawdopodobnie już od średniowiecza. Jednak rozkwit Pieszczan datuje się na czas, który w Europie sprzyjał uzdrowiskom, tj. XIX wiek (il. 1).Rozwój medycyny i rosnąca świadomość dotycząca higieny i wypływu natury na zdrowie człowieka sprawiły, że w tamtym stuleciu uzdrowiska licznie powstawały w całej Europie. Strudzeni pędzącym postępem i narastającą industrializacją mieszczanie szukali w nich kontaktu z naturą – taką, która pasuje do ich wyobrażeń, w odpowiedniej oprawie i z dostępem do luksusowego hotelu i spa. Pieszczany zawdzięczają swój renesans rodzinie żydowsko-węgierskich kupców Winterów. Alexander Winter osiedlił się tam wraz z synami w latach osiemdziesiątych XIX wieku. Wydzierżawił od hrabiego Erdődyego łaźnie, tak zwane pieszczańskie kąpiele, które ten wybudował w latach dwudziestych, dając początek uzdrowiskowej wyspie na Wagu, zwanej po słowacku Kúpeľny ostrov (il.2). Winter od razu zajął się rozbudową uzdrowiska, zatrudniając do tego swojego najstarszego syna Ludwika (znanego też pod węgierskim imieniem Lajos). Wykształcony w Wiedniu Ludwik miał wówczas dwadzieścia lat. Mimo młodego wieku stanął na wysokości zadania i podniósł Pieszczany do rangi modnego kurortu. Po śmierci ojca w 1909 roku przejął całkowicie zarząd nad uzdrowiskiem. Z jego inicjatywy wzniesiono wiele budynków w Pieszczanach, w tym chlubę miasta – hotel Thermia Palace wraz ze spa Irma (il. 3, 4, 5, 6). W momencie otwarcia w 1912 roku był to najnowocześniejszy kompleks hotelowo-uzdrowiskowy w Europie. Nic dziwnego, że w 1917 roku wybrano go na miejsce wyjątkowego spotkania. Właśnie tam zatrzymało się trzech cesarzy: niemiecki Wilhelm II, austriacki Karol I i bułgarski Ferdynand I, aby omówić dalsze działania wojenne.

W okresie międzywojennym Pieszczany nie zwolniły tempa rozwoju. Ludwik Winter w latach 1919–1935 był prezesem Stowarzyszenia Zdrojów Słowackich. Intensywnie rozbudowywał Pieszczany, wyposażając je w nowe chodniki, asfaltowe drogi oraz wodociągi i kanalizację. W tym czasie Pieszczany wzbogaciły się też o nowoczesną architekturę. W centrum miasta powstały nowoczesne hotele w funkcjonalistycznej stylistyce. Excelsior i Eden (il. 7) sąsiadują ze sobą i można pomyśleć, że to jeden kompleks. W istocie dwóch pieszczańskich architektów Pavel Weisz i Ľudovít Weiss otrzymali niezależne zlecenia. Bryły współgrają ze sobą stylem, a także rytmem balkonów. Eden wyróżnia się dynamicznym, zaokrąglonym narożnikiem i elewacją urozmaiconą okrągłymi oknami klatki schodowej oraz mocno wysuniętymi balkonami. Excelsior jest nieco bardziej surowy w formie i oszczędny w środkach. Galerie ciągnące się wzdłuż pięter i cofnięte dwie ostatnie kondygnacje sprawiają wrażenie kaskadowości. Oba hotele wciąż działają – Eden pod dawną nazwą, a Excelsior jako Jałta.

W tym okresie Pieszczany wzbogaciły się też o obiekt, który do dziś jest symbolem miasta. W latach 1930–1931 drewniany most nad Wagiem łączący centrum miasta z wyspą został zastąpiony żelazobetonową konstrukcją. Kolumnowy most (słow. Kolonádový most) (il. 8,9 do wyboru lub obie) pełni nie tylko funkcję komunikacyjną, ale także rekreacyjną. Jest dwubiegowy, jeden pas wydzielono dla ruchu samochodowego, drugi – zadaszony, z ławeczkami dla pieszych – jest promenadą z widokiem na rzekę. Jego stylistyka jest wyraźnie funkcjonalistyczna, oszczędna. Kontrastuje z figurą ustawioną na brzegu od strony miasta. Tak zwany barlolámač to figuratywne przedstawienie młodego mężczyzny łamiącego kolanem kule, którego autorem jest Robert Kühmayer (il.10). Rzeźba ta doskonale oddaje ducha epoki, pędzącej do przodu, pragnącej uciec przed tym, co tak niedawno było codziennością całej Europy: widokiem pól bitewnych i wojennych inwalidów. Modernistyczny kult ciała i umiłowanie sportu było reakcją na katastrofę pierwszej wojny światowej, która pozostawiła po sobie straumatyzowane i okaleczone, także fizycznie, społeczeństwo. Pieszczańska rzeźba jest tego doskonałym wyrazem.



Pocztówka z Pieszczan, 1899 rok, w zbiorach Węgierskiego Muzeum Handlu i Turystyki w Budapeszcie (Magyar Kereskedelmi és Vendéglátóipari Múzeum) via Europeana.

Łaźnie Franciszka Józefa w Pieszczanach, pocztówka z 1909 roku, w zbiorach Węgierskiego Muzeum Handlu i Turystyki w Budapeszcie (Magyar Kereskedelmi és Vendéglátóipari Múzeum) via Europeana.

Therma Palace i spa Irma, pocztówka z 1914 roku, w zbiorach Węgierskiego Muzeum Handlu i Turystyki w Budapeszcie (Magyar Kereskedelmi és Vendéglátóipari Múzeum) via Europeana.

Wnętrze Therma Palace, pocztówka z 1918 roku, w zbiorach Węgierskiego Muzeum Handlu i Turystyki w Budapeszcie (Magyar Kereskedelmi és Vendéglátóipari Múzeum) via Europeana.

Wnętrze Therma Palace, pocztówka z 1916 roku, w zbiorach Węgierskiego Muzeum Handlu i Turystyki w Budapeszcie (Magyar Kereskedelmi és Vendéglátóipari Múzeum) via Europeana.

Therma Palace i spa Irma, widok zewnętrzny, pocztówka z 1916 roku, w zbiorach Węgierskiego Muzeum Handlu i Turystyki w Budapeszcie (Magyar Kereskedelmi és Vendéglátóipari Múzeum) via Europeana.

Hotele Eden i Excelsior w Pieszczanach, 1932 rok, zdjęcie: FOTO:FORTEPAN / Gyöngyi via Wikimedia Commons

Most Kolumnowy w Pieszczanach, 1960 rok, FOTO:FORTEPAN / Umann Kornél via Wikimedia Commons

Most Kolumnowy w Pieszczanach, zdjęcie współczesne, Michal Bjalek via Wikimedia Commons

Barlolámač, czyli łamiący kule, zdjęcie współczesne, Laborec via Wikimedia Commons