Najsłynniejsza willa na Morawach

Do wybuchu pierwszej wojny światowej Brno było odległym „przedmieściem” Wiednia oraz zagłębiem produkcji tekstylnej Austro-Węgier. Powstanie niepodległej Czechosłowacji na zawsze zmieniło ten stan rzeczy. Stolica Austrii znalazła się na terytorium innego państwa, a młoda federacja postanowiła przekształcić miasto w nowoczesny ośrodek przemysłu zbrojeniowego. Już w 1919 roku do Brna przyłączono podmiejskie wsie, obszar miasta zwiększył się trzykrotnie, a liczba ludności przekroczyła 200 000. Szybka industrializacja i urbanizacja była impulsem dla zmian w wyglądzie miasta. Zgodnie z marzeniami założycieli Czechosłowacji takie miasta jak Brno miały się wyróżniać modernistyczną, awangardową prostotą i wyraźnie odcinać od typowego dla czasów upadłej monarchii neobarokowego przepychu.

W latach dwudziestych miasto rozwijało się w dwóch kierunkach. Nowa zabudowa willowa o wyraźnie luksusowym charakterze zdominowała zachodnie przedmieścia, wypełniając przestrzeń przedzielonych Lasem Wilsona dzielnic Stránice i Žabovřesky. Kiedy w 1928 roku, w dziesięciolecie odzyskania niepodległości, zorganizowano w Brnie ogólnokrajową wystawę Współczesna Kultura Czechosłowacji, jednym z pobocznych wydarzeń była zorganizowana w tej części miasta wystawa Nový dům, w ramach której powstało szesnaście zaskakujących funkcjonalistyczną prostotą willi.

Drugim miejscem ekspansji brneńskiej nowoczesności była położona po północnej stronie miasta dzielnica Černá Pole, gdzie coraz więcej inwestycji zaczęto realizować na wzniesieniu ponad parkiem Lužánky. W omawianym okresie w obu miejscach pracowali najciekawsi twórcy czechosłowackiego modernizmu, m.in. Bohuslav Fuchs i Jiří Kroha. Miejscem spotkań lokalnej bohemy była zbudowana tutaj w 1929 roku Cafe Era. Funkcjonalistyczna budowla projektu Josefa Kranza była jednym z najważniejszych przykładów nawiązania do estetyki holenderskiej grupy De Stijl. Kiedy kończono prace przy budowie kawiarni, zaledwie dwa kwartały dalej, przy ulicy Černopolní 45 zaczęto wznosić jeszcze jeden budynek, który zajmuje szczególne miejsce w brneńskiej galerii architektonicznej awangardy.

W 1930 roku na położonym po północnej stronie parku Lužánky wysokim zboczu do swojej nowej willi wprowadziła się rodzina Fritza i Grety Tugendhatów. W 1904 roku, poniżej wzniesienia i tuż przy parku, zbudowano willę rodziny Alfreda i Marianny Löw-Beerów. Na początku XX wieku Alfred Löw-Beer należał do grona najważniejszych producentów tkanin wełnianych w mieście. Nowy brneński dom zamożnej żydowskiej rodziny powstał niedługo po narodzinach trzeciego dziecka, córki Grety. Ćwierć wieku później po ukończeniu studiów ekonomicznych w Wiedniu i zakończeniu pierwszego nieudanego małżeństwa Greta Löw-Beer wróciła do rodzinnego Brna. Niedługo później związała się z Fritzem Tugendhatem przedstawicielem innej rodziny tekstylnych przemysłowców. Kiedy Fritz oświadczył się Grecie jej ojciec podarował nowożeńcom parcelę na tyłach swojej posiadłości. Projekt nowego domu początkowo miał przygotować brneński architekt Ernst Wiesner. Efekty jego pracy nie były jednak zadowalające i ostatecznie zwrócono się do Ludwiga Miesa van der Rohe, gwiazdy niemieckiego modernizmu. Rok wcześniej rozgłos berlińskiemu architektowi przyniósł lekki, funkcjonalistyczny pawilon, który reprezentował Republikę Weimarską na wystawie światowej w Barcelonie. Ludwigowi Miesowi van der Rohe bliskie były idee architektury społecznej, to w ramach kierowanej przez niego organizacji Deutscher Werkbund przygotowano otwartą w 1927 roku w Stuttgarcie wystawę i wzniesiono szereg domów społecznych na powstałym dla jej potrzeb osiedlu Weissenhof. Pod koniec pierwszej dekady istnienia Republiki Weimarskiej był to jeden z najważniejszych manifestów modernizmu. Równocześnie, od początku lat dwudziestych van der Rohe przygotowywał projekty luksusowych willi dla bogatych przemysłowców, między innymi dla rodziny Wolf z Gubina. Mieszkańców budynków projektowanych przez przyszłego dyrektora Bauhausu dzieliła przepaść finansowa. Ich domy łączyła jednak modernistyczna estetyka projektowana w myśl zasady, że forma powinna podążać za funkcją.

Brneński dom Tugendhatów był jednym z najważniejszych osiągnięć w międzywojennym rozdziale kariery architekta. Trzypiętrowy budynek powstał na wysokim wzniesieniu. Od strony wejścia i ulicy Černopolní widać jedynie górną, otwierającą się ku obszernemu tarasowi kondygnację. Przestrzeń do życia rodziny Tugendhatów umieszczono poziom niżej. To tutaj architekt umieścił obszerny salon, z którego rozciągał się widok na miasto: oddalone o niespełna dwa kilometry majestatyczne wieże katedry św. Piotra i Pawła oraz dominującą nad miastem bryłę zamku Špilberk. Panorama stała się szczególnie bliska dzięki zastosowaniu rewolucyjnego rozwiązania: dwa spośród potężnych okiem salonu obniżają się do poziomu podłogi, dzięki czemu wnętrze może w każdej chwili zostać połączone z przestrzenią na zewnątrz. W myśl idei bliskim modernistom natura została tutaj okiełznana i podporządkowana potrzebom człowieka.

Podobnie jak w Pawilonie Barcelońskim otwartej przestrzeni towarzyszy luksusowe wyposażenie i detal. Salon wieńczy ściana z półprzezroczystego kamienia – aragonitu. Sięgnięto także po trawertyn, a półkolistą ścianę oddzielającą jadalnię intarsjowano mahoniem. Całość uzupełniały meble o lekkiej konstrukcji z chromowanych rur i płaskowników, które Ludwig Mies van der Rohe zaprojektował wspólnie z Lilly Reich. Krzesła dla willi Tugendhat wyróżniała wisząca, pozbawiona tylnych nóg konstrukcja.

Do swojego nowego domu Greta i Fritz Tugendhat wprowadzili się w grudniu 1930 roku. W tym czasie skutki wielkiego kryzysu dewastowały gospodarki europejskich państw . Kilka lat później niekończący się kryzys oraz potężne bezrobocie utorowały drogę do władzy Adolfowi Hitlerowi. W 1938 roku w obawie przed nazistami rodzina Tugendhatów postanowiła opuścić swoją modernistyczną arkadię i wyemigrować do Szwajcarii. Jeszcze przed napaścią III Rzeszy na Czechosłowację rodzina Tugendhatów powiększyła się o czwórkę dzieci, które swoje pierwsze lata spędziły w domu przy ulicy Černopolní.

W 2009 roku Międzynarodowe Centrum Kultury we współpracy z Muzuem Sztuki w Ołomuńcu przygotowało wystawę „Dom Miłośnika Sztuki. Kultura artystyczna Czech i Moraw 1870–1930”. Jej ozdobą były między innymi krzesła i fotele, które Ludwig Mies van der Rohe i Lilly Reich zaprojektowali dla Grety i Fritza Tugendhatów.